Historyja Navapołackaj papraŭčaj kałonii № 1 uzmocnienaha režymu niepasredna źviazanaja z historyjaj samoha horada. U 1958 hodzie niedaloka ad Połacka vyrašyli pabudavać bujny pramysłovy kompleks — Navapołacki naftapierapracoŭčy zavod. Było abvieščana pra Usiesajuznuju ŭdarnuju kamsamolskuju budoŭlu. Pobač z karpusami NPZ «kamsamolcy-dabravolcy» pabudavali dla siabie časovaje žytło — baraki. Paźniej ich pieratvaryli ŭ papraŭčuju kałoniju №10, jaje nazyvali «dziasiatkaj».
Žyćcio pavodle «varaŭskich zakonaŭ»
Asnoŭnym kantynhientam zony ŭ tyja časy byli lutyja kryminalniki, udzielniki tak zvanych AZH (arhanizavanych złačynnych hrupovak), asudžanyja za asabliva ciažkija złačynstvy: rabaŭnictvy i zabojstvy. U 2009 hodzie ŭ joj adbyvali pakarańnie 2032 čałavieki pry normie 1500. 21% — za naŭmysnyja zabojstvy, 24% — za rabaŭnictvy i naniasieńnie ciažkich cialesnych paškodžańniaŭ. Siaredni termin pakarańnia pa kałonii byŭ 9,2 hoda.
«Dziasiatka» ličyłasia tak zvanaj «čornaj zonaj», jakaja žyła pa «paniaćciach», dzie kiravali «smatraščyja» i «vory ŭ zakonie» kštałtu ŭradženca Hruzii, jaki kiravaŭ arhanizavanaj złačynnaj hrupoŭkaj u Bieraści, Vacho Chobskaha i inšych (adzin ź ich byŭ u kałonii i zabity). U Navapołacak zvozili recydyvistaŭ ź inšych kałonij, tut zaŭsiody kiravali svaje», — uspaminaje tahačasny siadzielec, złodziej-recydyvist Mikałaj (imia źmienienaje. — RS), jaki ahułam adsiedzieŭ kala 20 hadoŭ i «mataŭ termin» u troch papraŭčych kałonijach Biełarusi.
Paśla padziejaŭ 2010 hodu ŭ navapołackuju «dziasiatku» ŭpieršyniu źmiaścili palityčnych źniavolenych: byłoha kandydata ŭ prezidenty Andreja Sańnikava, anarchista Ihara Alinieviča, Mikitu Lichavida, Alesia Kirkieviča. Apošni napisaŭ pra svaju adsiedku knihu «Siem miesiacaŭ u biełaruskaj turmie» i ŭ 2013 hodzie atrymaŭ litaraturnuju premiju imia Franciška Alachnoviča.
2014 hodzie kałoniju rasfarmavali i zrabili ź jaje lačebna-pracoŭny prafiłaktoryj (ŁPP № 8), dzie prymusova lačyli ałkaholikaŭ, vykarystoŭvajučy ich rabskuju pracu na škodnych vytvorčaściach. Adnak praciahvałasia heta niadoŭha, užo ŭ 2017-m «u metach aptymizacyi kryminalna-vykanaŭčaj sistemy MUS» ustanovie viarnuli status papraŭčaj kałonii, prysvoiŭšy numar 1. Raniej jon naležaŭ kałonii na vulicy Kalvaryjskaj u centry Miensku, jakuju zakryli.
Paśla 2020 hoda ŭ Navapołackuju kałoniju № 1 pieraviali adbyvać pakarańnie šerah viadomych apanientaŭ režymu. Tut trymajuć Viktara Babaryku, stryječnaha brata palityka Paŭła Łatuški Anatola, žurnalistaŭ Andreja Alaksandrava, Ihara Łosika, Andreja Kuźniečyka, Andreja Pačobuta, miedyjamenedžara Kanstancina Załatych. A byłoha supracoŭnika KDB Alaksieja Chrałoviča i byłoha vajskoŭca Dzianisa Ŭrada niadaŭna z hetaj kałonii pieraviali ŭ Mahiloŭskuju krytuju turmu № 4.
Režym «inkamunikada»
Byłoha praciŭnika Łukašenki na prezidenckich vybarach 2020 hoda Viktara Babaryku asudzili na 14 hadoŭ źniavoleńnia. Ź im paśla krasavika 2023 hodu niama suviazi; chutčej za ŭsio, Babaryka znachodzicca ŭ pamiaškańni kamiernaha typu. Inšym asudžanym kantaktavać ź im zabaraniacca, na pracu jaho nie vodziać. Pavodle šerahu paviedamleńniaŭ, letaś u krasaviku Viktar Babaryka byŭ mocna pabity i trapiŭ u navapołacki špital.
Žurnalist Svabody Ihar Łosik, asudžany na 15 hadoŭ, taksama adbyvaje pakarańnie ŭ PKT. Suviazi ź im niama z 20 lutaha 2023 hoda (tady baćki atrymali apošni list ad syna). Listavańnie, pieradačy, spatkańni ź im zabaronienyja. Navat tak zvanaj «atavarkaj» na adnu bazavuju Ihar skarystacca nie moža — usie srodki ź jahonaha rachunku śpisvajuć nibyta na pahašeńnie zapazyčanaści.
Žurnalista Andreja Pačobuta, jakoha asudzili na 8 hadoŭ pazbaŭleńnia voli, dniami źmiaścili ŭ ŠYZA.
«Ciaham 8 miesiacaŭ u jaho nie było nivodnaha spatkańnia, nivodnaha zvanka, nivodnaj pieradačy, navat z rečami. Pazbaŭlajuć absalutna ŭsiaho», — napisała ŭ fejsbuku jahonaja žonka Aksana.
Bolš za hod pravioŭ u kałonii № 1 błohier Alaksandar Kabanaŭ, jaki całkam adbyŭ pakarańnie i niadaŭna vyzvaliŭsia.
«Kałonija — heta ŠIZA, ź jakoha ja nie vyłaziŭ. Luboha palityčnaha ŭ kałonii robiać złosnym parušalnikam režymu… Prychodziać da ciabie i kažuć: «U ciabie huzik rasšpileny i ty nie pavitaŭsia, na ciabie budzie akt». Potym prychodziać i kažuć: «U ciabie ŭ tumbačcy nie prybrana, budzie akt». Treci raz prychodziać: «U ciabie nie 2 tysiačy cyharet, a 2 tysiačy i adna — budzie akt».
Usio, ty złosny parušalnik režymu. I ty raptoŭna stanovišsia asabliva niebiaśpiečnym… Praź piać dzion u kałonii na mianie ŭžo było piać aktaŭ i pa adnym ź ich mianie staviać myć unitazy. Myjuć unitazy ŭ kałonii ludzi ź nizkim sacyjalnym statusam. Kali ty idzieš na takoje, to aŭtamatyčna sam stanovišsia čałaviekam ź nizkim statusam. Heta adzin ź instrumientaŭ cisku na źniavolenych. Ja, naturalna, admaŭlajusia i traplaju na 30 dzion u adzinočku ŭ ŠIZA. A piataj ranku padjom, a šostaj — śniadanak, ab adzinaccataj — abied, a čaćviortaj — viačera. I ŭsio», — raskazvaŭ «Svabodzie» Alaksandar Kabanaŭ.
Paviedamleńni pra śmierci i katavańni
U pačatku 2021 hodu stała viadoma ab niekalkich śmierciach asudžanych, jakija adbyvali pakarańnie ŭ Navapołacku — 25-hadovaha Andreja Dubika i 27-hadovaha Alaksieja Žuka. Dubik, asudžany za zbyt narkotykaŭ, pamior u karcary. Turemny lekar paviedamiŭ siamji, što ich syn nakłaŭ na siabie ruki.
«Adzin čałaviek mieŭ ŚNID i rak, jon pamior. Druhaja śmierć, ja liču, na rukach administracyi. Byŭ viazień, jaki straciŭ zdaroŭje, u pieršuju čarhu psichičnaje, u kałonii. U jaho byli prablemy z hałavoj. Kab ź im nie zajmacca, jaho zakryvali ŭ ŠIZA. Jon nie nadta ciamiŭ užo, tamu spaŭ na bietonnaj padłozie, padchapiŭ zapaleńnie lohkich. Jaho pavieźli ŭ rajonnuju lakarniu, ale ŭžo nie ŭratavali. Kab jaho ni kidali ŭ ŠIZA, to jon by vyžyŭ», — uzhadvaje były siadzielec kałonii Alaksiej.
Pa infarmacyi pravaabaroncaŭ, źniavolenyja časta paviedamlajuć ab vypadkach katavańniaŭ u ŠIZA i PKT, jakimi nibyta asabista kiravaŭ były načalnik kałonii, padpałkoŭnik Andrej Palčyk.
U kancy sakavika 2023 hodu pravaabaroncam stała viadoma, što palitviazień Ihar Łosik, jaki ŭžo amal hod znachodzicca ŭ PKT, sprabavaŭ pryčynić sabie fizičnuju škodu. Tady Ihara adpravili ŭ ŠIZA. Tam jon doŭhi čas trymaŭ haładoŭku, a potym parezaŭ sabie ruki i šyju.
Zrabić sprobu suicydu ŭ ŠIZA kałonii sprabavaŭ eks-palitviazień Alaksandr Kabanaŭ, jakoha trojčy adpraŭlali ŭ štrafny izalatar. Pa jaho słovach, u apošni raz umovy ŭ kamiery byli nastolki nievynosnymi, što jon nie vytrymaŭ i stankom dla haleńnia parezaŭ vieny. Kabanavu ŭ špitali nakłali 68 švoŭ.
Rasiejca Mikałaja Chroła, asudžanaha na 6 hadoŭ, u 2021-m mocna pabili, złamali klučycu i nie lačyli. U vyniku klučyca nie tak zrasłasia i ŭpirajecca ŭ horła, a pravaja ruka niepracazdolnaja. Pry hetym viaźnia prymušali ciahać biarviony.
Pa słovach byłoha źniavolenaha kałonii, jaje viazień Vital Małachoŭski trojčy ŭskryvaŭ vieny z dapamohaj mietaličnaj łyžki. Takim čynam jon pratestavaŭ suprać svavolstvaŭ administracyi.
«Navahodni ekspres»
Administracyja navapołackaj kałonii maje svaje tradycyi. Adna ź ich — «Navahodni ekspres», — raskazaŭ były viazień Alaksiej.
«Na Novy hod kamiery ŠIZA zapaŭniajuć na 100%, tam niedzie kala 80 miescaŭ. U zvyčajny čas tam napaŭnialnaść kamier 20-30%. Ich tradycyju ja liču formaj katavańnia. Bo mnohija ludzi čakajuć, navat u kałonii, Novaha hoda, starajucca niejak jaho adznačyć. Tut ža ludziej kidajuć na hety termin u ŠIZA z samych nadumanych pryčynaŭ», — kaža jon.
Surazmoŭca raskazvaje, što najstrašniejšaja dla źniavolenych kamiera ŭ ŠIZA — № 13. Tam značna chaładniej, čym u inšych.
«Tudy bolš lijuć chlorki, nibyta dla dezinfiekcyi. Ale heta bolš dla ździekaŭ. Adzin kanvojny vyliŭ chłorku ŭ kamieru sa słovami: «Z Novym hodam!»», — kaža były viazień. Za hady znachodžańnia ŭ kałonii Alaksiej zrabiŭ vysnovu, što tych, chto na Novy hod traplaje ŭ kamieru № 13, abaviazkova paźniej pieraviaduć u «krytuju turmu».
U VK-1 była davoli bahataja i raznastajnaja biblijateka — pra heta ŭ svaich listach časta pisaŭ Andrej Kuźniečyk, jaki znachodziŭ tam šmat litaratury i pieryjodyki na biełaruskaj movie. Z vosieni 2023 hoda biełaruskija knižki, a taksama knihi na zamiežnych movach pačali ź biblijateki prybirać.
Samaja brudnaja
Raźmiaščajecca papraŭčaja kałonija № 1 na vulicy Techničnaj, 8, u Pramysłovym rajonie Navapołacka. Z usich bakoŭ jana akružanaja trubami i zvałkami bujnych chimičnych pradpryjemstvaŭ — «Naftana» i «Palimira». Da taho ž balšynia vytvorčaściaŭ na tak zvanaj «pramzonie» škodnaja, ź ciažkimi ŭmovami pracy.
Samaj škodnaj pracaj viaźni nazyvajuć vypalvańnie draŭnianaha vuhalu. Źniavolenyja spalvajuć drovy ŭ mietaličnych bočkach biez dostupu kisłarodu, dychajuć dymam, saža ŭjadajecca ŭ skuru. Na takuju pracu ŭ listapadzie 2022 hoda byli pieraviali Viktara Babaryku, jon vymušany byŭ pracavać pa 9 hadzin 6 dzion na tydzień. Znachodziŭsia na vulicy biaz dostupu ŭ bytavoje pamiaškańnie, padymaŭ ciažary, niahledziačy na procipakazańni pa stanie zdaroŭja, paviedamlaŭ tady telehram-kanał źniavolenaha palityka.
Da hetaha Viktar Babaryka pracavaŭ apalščykam u piakarni, układčykam chlebabułačnych vyrabaŭ i ŭvieś čas pavinien byŭ znachodzicca ŭ pamiaškańni bieź vientylacyi, dzie tempieratura pavietra bolšaja za +30. Dla jaho padbirali admysłovyja bryhady, kudy ŭvachodzili tolki «pravieranyja» administracyjaj ludzi, jakija išli na supracoŭnictva z achovaj turmy.
Jašče adna škodnaja vytvorčaść — atrymańnie miedzi sa starych kabielaŭ i dratoŭ, jakija pryvoziać z telekamunikacyjnych pradpryjemstvaŭ. Kabieli treba ačyścić ad izalacyi i dastać mietaličnuju sarcavinu. Palić aplotku nielha, ale časam upotaj jaje palać unačy, kab nie vidać było čornaha dymu. Učastak znachodzicca ŭ vialikim cechu, dzie zimoj vielmi choładna. Ź instrumientaŭ — tolki admysłovy nož z klajmom, u kožnaha svoj. Palčatak i filtraŭ nie vydajuć.
Pierabirańnie płastykavych hranuł, sartavańnie pakietaŭ i vyrab polietylenavaj plonki — taksama škodnaja praca. Pakiety sa śmiećciem pryvoziać u kałoniju ŭ vialikich ciukach. Źniavolenyja vykidajuć z pakietaŭ reštki praduktaŭ i prybirajuć nalepki, kab u płastyku nie zastavałasia inšarodnych čaścinak. Na ŭčastku staić žudasny smurod.
Płastykavyja hranuły asudžanyja pierabirajuć za śpiecyjalnym stałom — sartujuć pa kolerach sumieś drobnych čornych i biełych «pacierak». Pa ich słovach, hetaja praca nudnaja i adnastajnaja. U pamiaškańni vielmi dušna. Za škodnaść na vyrabie polietylenavaj plonki i pierabirańnie płastykavych hranuł viaźniam dajuć małako.
Na drevaapracoŭčaj vytvorčaści piłujuć drovy, vyrablajuć paddony, prybirajuć piłavińnie. Praca fizična ciažkaja, ceły dzień na vulicy. Na drevaapracoŭcy pracuje žurnalist Svabody Andrej Kuźniečyk — 6 dzion na tydzień, jak i ŭsie palityčnyja.
Jość u Navapołacku i šviejnaja vytvorčaść: viaźni šyjuć pracoŭnyja roby, fufajki, śpiecvopratku. Niadaŭna byŭ vialiki zakaz na niekalki tysiač kamizelek dla vajskoŭcaŭ. Hetaja praca ličycca krychu lahčejšaj, dy i ŭmovy lepšyja — ludzi pracujuć u pamiaškańni.
Ciažkaja praca i ŭ stałoŭcy: padjom a 4-j ranicy, zakančeńnie a 21-j hadzinie.
Pa słovach byłych siadzielcaŭ i pravaabaroncaŭ, zvyčajnyja «kryminalnyja» źniavolenyja ŭ navapołackaj kałonii pracujuć 3 dni na tydzień, z 8 da 17 hadzin. U «palityčnych» šaścidzionka i tolki adzin vychodny ŭ niadzielu. Časam palitviaźniaŭ pryciahvajuć da pracy i ŭ śviatočnyja dni.
Kiraŭnik administracyi vyras u adnym dvary ź Iharam Łosikam
Z 2017-ha pa sakavik 2023 hodu kałonijaj kiravaŭ padpałkoŭnik Andrej Palčyk. Naradziŭsia jon 3 sakavika 1981 hoda ŭ Baranavičach. Palitźniavoleny žurnalist Svabody Ihar Łosik u dziacinstvie žyŭ u adnym domie z Palčykam — u Paŭnočnym rajonie Baranavičaŭ, na vulicy Nakaniečnikava, 33.
Pa infarmacyi arhanizacyi byłych siłavikoŭ BelPol, za čas słužby Palčyk mieŭ šmat vymovaŭ i dyscyplinarnych spahnańniaŭ. U 2013 hodzie jon atrymaŭ vymovu za «ŭstupleńnie ŭ adnosiny z asudžanym P». U 2016 hodzie Palčyku zrabili aficyjnuju zaŭvahu, u 2019-m znoŭ vymovu — za «nienaležnaje vykanańnie słužbovych abaviazkaŭ».
U 2017 hodzie Palčyk zhubiŭ słužbovaje paśviedčańnie, jamu vydali dublikat. 20 traŭnia 2015 hodu tahačasny načalnik kałonii atrymaŭ štraf za pieravyšeńnie chutkaści. Palčyk znachodzicca pad sankcyjami ES.
Dakładnaja pryčyna zvalnieńnia Andreja Palčyka nieviadomaja, u 2023-m jaho nakiravali pracavać načalnikam kałonii-pasialeńnia, tak zvanaj «chimii». Heta možna ličyć panižeńniem pa słužbie.
Pavodle byłoha viaźnia Alaksieja, adnoj z pryčyn zvalnieńnia Palčyka stała videa na YouTube, jakoje zapisaŭ były źniavoleny Alaksandar Kabanaŭ ź inšym byłym viaźniem.
«Vidać, vyšejšamu kiraŭnictvu nie spadabałasia, što nie ŭdałosia ŭtaić fakty ździekaŭ i katavańniaŭ, tamu heta mahło być adnoj z pryčynaŭ, što Palčyka źniali, — skazaŭ Alaksiej u niadaŭnim intervju Svabodzie.
Jašče adnoj pryčynaj zvalnieńnia mahła być kryminalnaja sprava na supracoŭnika kałonii Piatrova, jaki pabiŭ zvyčajnaha zeka i paźniej atrymaŭ termin.
Časovym vykanaŭcam abaviazkaŭ načalnika kałonii paśla Palčyka pryznačyli Viačasłava Žurko (raniej jon byŭ namieśnikam u apieratyŭnaj i režymnaj pracy. — RS). Adnak jaho nie zaćvierdzili na pasadzie. Mienavita pry im u krasaviku 2023 hod adbyŭsia incydent ź Viktaram Babarykam, jakoha z kałonii dastavili ŭ navapołackuju lakarniu ź fizičnymi paškodžańniami. Na pačatku traŭnia 2023 hodu načalnikam kałonii pryznačyli Rusłana Mašadzijeva.
«Kali Palčyk lubiŭ ździekavacca ź ludziej, to Mašadzijeŭ biez emocyj vykonvaje ŭsio, što jamu daručana. Niešta stała lepš, niešta horš stała, ale ŭ masie — trochi lepš usio-tki paśla Palčyka, dla nas stali bolš prazrystymi praviły hulni», — kaža były viazień.
Pavodle infarmacyi BelPol, Rusłan Mašadzijeŭ naradziŭsia 26 vieraśnia 1981 hoda. Karjeru pačynaŭ z načalnika adździeła kałonii № 10, pracavaŭ u ŁPP-8 na toj ža pasadzie. U 2017 hodzie jaho pavysili da namieśnika načalnika kałonii, letaś — da načalnika. Dvojčy byŭ žanaty, pieršaja žonka Natalla pracuje taksama ŭ sistemie MUS, jość dačka Karyna. U druhim šlubie ŭ Mašadzijeva naradziŭsia syn Marat.
Ciapierašni načalnik navapołackaj kałonii da 2019 hoda nieadnarazova naviedvaŭ Jeŭropu, byvaŭ u Litvie, Łatvii i Polščy. Ciapier jon taksama pad sankcyjami Jeŭraźviazu.
Pavodle infarmacyi pravaabarončych arhanizacyj, zaraz u Navapołackaj kałonii trymajuć kala 150 palitźniavolenych. Heta adzin z samych vysokich pakazčykaŭ siarod usich ustanovaŭ Departamientu vykanańnia pakarańniaŭ Biełarusi.
Čytajcie taksama:
Viktaru Babaryku — 60. Što viadoma pra jaho za kratami
Načalnik navapołackaj kałonii, dzie mučać Ihara Łosika, ros ź im u adnym domie ŭ Baranavičach
