Hetymi dniami biełaruskaja hramadzianskaja supolnaść aktyŭna abmiarkoŭvaje bazu zvarotaŭ u biełaruski KDB, jakuju «Kibierpartyzany» vyciahnuli z sajta viedamstva i abnarodavali. Miedyja publikujuć samyja jaskravyja i dziŭnyja ŭzory klaŭz, aktyvisty šukajuć (i niekatoryja znachodziać) svaje proźviščy siarod masivu skarhaŭ ad tych, chto «śpiašaŭsia davieści da viedama».
Amal 40 tysiač zvarotaŭ za 9 hadoŭ — hučyć unušalna. Adnak, kali pryhledziecca, lvinuju dolu dopisaŭ składaje spam. Niamała listoŭ ad ludziej vidavočna ź mientalnym razładam, sustrakajucca trolinh i zakliki da sumleńnia supracoŭnikaŭ KDB, šmat zvarotaŭ ad svajakoŭ represavanych u saviecki čas ludziej z prośbaj udakładnić źviestki. Ale jość i «kłasičnyja» danosy, bytavyja i palityčnyja, ananimnyja i z usimi kantaktami.
Ci možna ličyć, što biełarusy zasvoili histaryčnyja ŭroki amal stohadovaj daŭniny i chutčej buduć trymać dulu ŭ kišeni, čym supracoŭničać z aŭtarytarnym režymam? I jak hladzieć u vočy danosčykam u budučyni?
— Kab kazać pra toje, ci jość niešta ekstraardynarnaje ŭ hetaj bazie, ci vyłučajucca biełarusy ŭ danośnictvie i jak kolkaść danosaŭ adroźnivajecca pa chranałohii, treba było b paraŭnać ź inšym pieryjadam ci inšymi archivami, — adznačaje Alaksiej Łastoŭski. — Biezumoŭna, z hetym jość składanaści, bo zvyčajna takija rečy prychoŭvajucca, danosy pišucca patajemna.
Adzinaje, što jość mahčymaść krychu daviedacca pra stalinskija časy, pakolki archivy 1930-ch hadoŭ, kali kazać, naprykład, pra rasijskija ci ŭkrainskija, adkrytyja ŭ bolšaj stupieni, čym biełaruskija, i hetyja rečy vyvučajucca historykami.
Dla stalinizmu, u tym liku ŭ BSSR, była charakternaj vialikaja kolkaść danosaŭ. Tady heta byŭ adzin z bazisaŭ sistemy. Bo ŭ tatalitarnaj dziaržavie paŭstavała pytańnie, jak kantralavać tych, chto vykonvaje niejkija funkcyi na miescy — i, jak ni dziŭna, hetuju rolu vykonvali danosy ŭ svajoj pačvarnaj formie.
Ludzi pryvučalisia nie da hramadskaj, palityčnaj aktyŭnaści, a vykarystoŭvali danosy dziela taho, kab raźbiracca z supiernikami, heta davała šyrokija mahčymaści dla ŭsiakich varjataŭ — takaja patałahičnaja funkcyja.
Kali my kažam pra raźvityja demakratyi, tam heta vyjaŭlena ŭ mienšaj stupieni, pakolki jość šerah instytutaŭ, jakija dazvalajuć adsočvać i kantralavać vykanańnie publičnych funkcyj. Ale ž niadaŭna ŭspłyvała historyja pra maładoha chłopca z Hiermanii, jaki pastajanna piša skarhi i danosy na žycharoŭ svajho horada — i ŭ niemcaŭ, choć jany, zdavałasia b, bolš zvykłyja da paradku, znakamitaha ordnunhu, heta vyklikaje abureńnie.
Što da biełarusaŭ, zaznačaje Alaksiej Łastoŭski, to my ŭ značnaj stupieni — pierajemniki savieckaj sistemy vychavańnia, kaštoŭnaściaŭ i navat instytucyj. Jak šmat hod tamu, danosy pišucca ŭ słužbu biaśpieki, jakaja zachoŭvaje svaju nazvu — KDB — z savieckaha času.
U bazie navat uspłyŭ davoli kamičny kiejs: adna z byłych supracoŭnic savieckaha KDB, jakaja pracavała ŭ Litvie, prasiła ŭ rasijskich i biełaruskich śpiecsłužbaŭ piensiju za hetu «addanuju pracu».
— To bok, kadebešnaść zachoŭvajecca, i heta mahčymaść dla realizacyi tych ludziej, jakija myślać savieckimi katehoryjami: kab vypravić situacyju, nie stvarajuć hramadskija inicyjatyvy, a pišuć klaŭzy na ludziej, jakija im nie padabajucca.
I ŭsio ž taki, choć paraŭnańnie tut nie budzie daskanałym i niama mietadałahičnaj peŭnaści nakont adnaho i druhoha masivu dakumientaŭ, — kali pahladzieć na kolkaść danosaŭ u stalinskija časy, ciapier, ja skazaŭ by, ich značna mienš. Pry tym, što elektronnaja pošta dazvalaje značna chutčej i praściej heta rabić, čym adpraŭlać listy ci telefanavać (tamu bačna, što mnohija listy prosta paŭtarajucca, ludzi adpraŭlali i adpraŭlali ich ad niama čaho rabić).
Kali ž my kažam pra źmiastoŭnaść — metakiravanych danosaŭ z zadačaj nanieści čałavieku škodu ŭ tym masivie, što my majem, nie tak šmat. I heta śviedčyć ab tym, što danośnictva nie źjaŭlajecca patałohijaj usiaho hramadstva.
— My nie majem demakratyčnaha dośviedu, vopytu lustracyi i prymireńnia. U ciapierašnich umovach abnarodavańnie takoj bazy — na karyść hramadstvu, ci tolki jašče bolš pahłyblaje raskoł? Mo heta nie pravał śpiecsłužbaŭ, a pośpiech, kab biełarusy hryźlisia bolš pamiž saboj?
— U lubym vypadku heta toje, što niasie škodu śpiecsłužbam, pakolki źmianšajecca davier da ich dziejnaści, ich prafiesijanalizmu, reputacyi. I tyja ludzi, jakija zachočuć u budučyni napisać danos, padumajuć, ci varta heta rabić.
Ź inšaha boku, kali aceńvać vierahodny efiekt — biełaruskaje hramadstva ŭžo i tak raskołataje. Toje, što adbyvałasia ŭ 2020 hodzie, faktyčna razburyła raniejšy kansensus, kali dazvalalisia mnohija rečy i ludzi z roznymi pohladami mahli suisnavać pobač. Siońnia takoj opcyi niama, niama prykmiet ahułam hramadskaha dyjałohu, zatoje jość raskoł, jaki viadzie da praciahu palityčnaj emihracyi.
Usio heta śviedčyć pra dalejšuju dyfierencyjacyju biełaruskaha hramadstva. Jak jaje vypraŭlać? Pytańnie ŭ tym, u kaho jość na heta vola.
Biełaruskija ŭłady vykarystoŭvajuć stratehiju mabilizacyi svaich prychilnikaŭ praz naroščvańnie nianaviści da «voraha», stvareńnie niehatyŭnaha vobrazu apazicyi, — pa łohicy ŭładaŭ, heta zdradniki, ź jakimi niemahčyma vieści razmovu, a tolki źniščać.
Heta značyć, Łukašenka nie zacikaŭleny ŭ tym, kab likvidavać narastajučy raskoł. Ale ja nie asabliva baču takija pamknieńni i z boku palityčnaj apazicyi, choć dasiahnieńnie hramadskaha kansensusu dla adbudovy Biełarusi ŭ budučyni ŭjaŭlajecca važnaj metaj.
Praz toje, jak adbyvałasia lustracyja ŭ jeŭrapiejskich krainach, asabliva postkamunistyčnych krainach uschodniaha błoku, praciahvaje Alaksiej Łastoŭski, — u Biełarusi lustracyja taksama, na dobry tołk, musiła adbyvacca inšym čynam, nie praz «źlivy» asabistych źviestak, apubličvańnie danosaŭ i h.d.
— Bo jość bazavyja rečy dla jeŭrapiejskich kaštoŭnaściaŭ, jakija zastajucca kanstantami, — taja ž samaja patajemnaść pryvatnaj pierapiski, prava na nieraskryćcio asabistych źviestak. I jaho parušeńnie nie źjaŭlajecca tym, što palepšyć žyćcio ŭ hramadstvie. Ale heta ŭžo adbyłosia i nikudy nie źniknie, baza razyšłasia. Ciapier paŭstaje pytańnie, jakim dalej budzie modus pavodzinaŭ z tymi, chto pisaŭ danosy.
I choć biełaruski kiejs nie źjaŭlajecca niejkim unikalnym, usio adno niama vidavočnaj madeli, što rabić u hetaj situacyi, što dla nas važna: spraviadlivaść, pryjarytet prava? I chto budzie heta vyznačać, kali niama ni instytucyj, ni miechanizmaŭ, ni žadańnia vypraŭlać da lepšaha situacyju?
Dumaju, usio źviadziecca da šerahu asabistych vypadkaŭ, moža, navat ckavańnia asobnych aŭtaraŭ danosaŭ.
— Niamieckaha amatara absalutnaha kantrolu i «rekardsmiena pa danosach» pabiŭ futbolny fanat, ale toj paličyŭ heta prykmietaj svajoj papularnaści. A što nakont biełarusaŭ, jakija pisali danosy — na vašu dumku, ciapier ci ŭ budučym jany raskajucca, ci azłobiacca, ci chutčej zrobiać vyhlad, što ničoha nie było?
— Kajacca, miarkuju, nichto nie budzie — kali ludzi pačynajuć składać danosy, jany sychodziać ź sistemy kaštoŭnaściaŭ, dzie takija ŭčynki źjaŭlajucca apraŭdanymi. Adekvatny čałaviek nie budzie zajmacca tym, kab pisać danosy ŭ KDB. Tamu čakać ad ich reakcyi z hledzišča maralnych kaštoŭnaściaŭ — sumniajusia, što buduć takija vypadki.
Vierahodna, usio zastaniecca ŭ takim ža rečyščy. My prosta bolš daviedajemsia pra hetych ludziej. Tak ci inakš, biełarusy viedali pra isnavańnie danosčykaŭ, asobnych «hierojaŭ» viedajuć usie ŭ tvar i pa imionach — tak što naŭrad ci niešta źmienicca na ŭzroŭni hramadstva. Voś u indyvidualnych situacyjach, skažam, kali žonka pisała danos na muža, sapraŭdy «niešta budzie» paśla.
A sychodziačy z taho, što Łukašenka nie viečny, i, budziem spadziavacca, kaliści ŭ Biełarusi ŭłada źmienicca ŭ lepšy bok — prablema, što rabić z tymi, na kim trymaŭsia režym, asabliva ź siłavymi strukturami, vidavočna budzie.
Adnak pakul što ja nie baču surjoznych sprobaŭ heta asensoŭvać, abhavorvać. Dyj pilnaj patreby ŭ pošuku aptymalnaj stratehii prosta ciapier niama, bo niama adčuvańnia, što źmieny ŭ hramadstvie adbuducca chutka.
Čytajcie taksama:
«Narodnaja hramada» adreahavała na apubličvańnie danosčykaŭ u šerahach partyi
Mahiloŭskaja kaardynatarka Statkieviča stukała na Palčysa. A ciapier lezie ŭ Kaardynacyjnuju radu
Minčuk danios na niezaležny sajt i kaža, što heta jaho hramadzianskaja pazicyja
Ściapana Łatypava zdaŭ KDB jahony rasijski kaleha-arbaryst. Ale sam sprabuje admaŭlać heta
U aktyŭnym «stukańni» ŭ KDB zaśviaciŭsia viadomy mahiloŭski fatohraf i ekaaktyvist
